Η ΚΟΥΡΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΑΛΟ

photo:flickr
πηγη:scienceillustrated.gr
Η κούραση αρχίζει από το μυαλό

Το αίσθημα της κόπωσης δεν εξαρτάται τόσο από τους μυς, όσο από τον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος είναι ένας προσεκτικός οδηγός, που πατάει το φρένο εγκαίρως – πολύ πριν οι μύες φτάσουν στα όριά τους. Σε αυτό το εντυπωσιακό συμπέρασμα κατέληξε μια νέα έρευνα στη Νότια Αφρική.

Της γιατρού Charlotte Frenved Hansen

Φαντάσου ότι τρέχεις μια μεγάλη απόσταση σε ομαλό έδαφος. Όλα πάνε καλά, όμως λίγο πριν από το τέρμα συναντάς μια μεγάλη ανηφόρα. Και μόνο που τη βλέπεις, σου προκαλεί ανυπέρβλητη κόπωση. Καθώς αρχίζεις να τρέχεις στην ανηφόρα, αισθάνεσαι τα παπούτσια σου σαν βαρίδια από τσιμέντο και ίσα που καταφέρνεις να σταθείς στα πόδια σου.

Όσοι κάνουν πρωταθλητισμό, αλλά και όσοι γυμνάζονται από χόμπι, γνωρίζουν ότι η ψυχολογία παίζει σημαντικό ρόλο στην αίσθηση της κόπωσης. Παρ' όλα αυτά, μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι η κόπωση επέρχεται όταν οι μύες πλησιάσουν στα όρια της αντοχής τους, είτε επειδή κοντεύουν να μείνουν από «καύσιμα» είτε επειδή κινδυνεύουν να πνιγούν από τα κατάλοιπα των καύσεων. Θεωρούσαμε ότι η κούραση είναι η προειδοποίηση των μυών για μια επαπειλούμενη υπερφόρτωση, όμως μάλλον δεν είναι οι μύες που δίνουν το σήμα, αλλά ο εγκέφαλος.

Μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή της φυσιολογίας του αθλητισμού Timothy Noakes, αμφισβητούν πλέον έντονα την παραδοσιακή αυτή αντίληψη. Οι ερευνητές θεωρούν ότι η κόπωση είναι μια ψυχική αντίδραση, που ξεκινά από τον εγκέφαλο, όταν αυτός αποφασίζει ότι έφτασε η ώρα να σταματήσει η δραστηριότητα.

Οι επιστήμονες έφτασαν στο συμπέρασμα ότι ο εγκέφαλος αντιδρά πολύ πριν πάθουν υπερκόπωση οι μύες και με το δίκιο του βέβαια. Ο λόγος είναι ότι θα πρέπει πάντα να υπάρχουν εφεδρικές δυνάμεις για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Κατά πάσα πιθανότητα, η όλη λειτουργία εντάσσεται σε μια στρατηγική επιβίωσης που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Όταν αυτοί γυρνούσαν από ένα εξαντλητικό κυνήγι, θα έπρεπε οπωσδήποτε να έχουν κάποια αποθέματα δυνάμεων, σε περίπτωση που δέχονταν ξαφνικά επίθεση από ένα πεινασμένο λιοντάρι. Αυτή η νέα θεωρία εξηγεί και το φαινόμενο κατά το οποίο οι αθλητές, μόλις δουν το τέρμα, φαίνεται να αποκτούν νέες δυνάμεις για ένα τελικό σπρίντ. Από καθαρά σωματική άποψη, αυτό δε θα έπρεπε να συμβαίνει.

Οι μύες έχουν μόνο μία ψήφο
Πάντως, όταν ο εγκέφαλός μας συνειδητοποιεί την κόπωση, δεν ενεργεί εντελώς ανεξάρτητα από τους μυς, γιατί αποφασίζει ότι κουράστηκε αφού αξιολογήσει τις πληροφορίες που του στέλνει το σώμα. Οι πληροφορίες αυτές είναι σήματα από τους μυς σχετικά με την κατάστασή τους. Ο εγκέφαλος, όμως, συνυπολογίζει και πολλούς άλλους παράγοντες, όπως τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα και η θερμοκρασία του σώματος.

Τη συνολική εκτίμηση επηρεάζει και ο ψυχολογικός παράγοντας. Αν, για παράδειγμα, πρόκειται να τρέξουμε ένα μαραθώνιο, κατά κάποιον τρόπο ο εγκέφαλος προγραμματίζεται από πριν για την απόσταση και αναστέλλει τo αίσθημα της κόπωσης. Οι έμπειροι δρομείς γνωρίζουν επίσης ότι, όταν έχουν να τρέξουν δέκα χιλιόμετρα, το πρώτο χιλιόμετρο δεν είναι τόσο κουραστικό, όσο όταν πρόκειται να τρέξουν πέντε χιλιόμετρα. Καμιά φορά, όμως, ο προγραμματισμός αποτυγχάνει, για παράδειγμα όταν εμφανίζεται κάτι απρόβλεπτο, όπως μια μεγάλη ανηφόρα.

Φαίνεται πως η ορμόνη ιντερλευκίνη-6 παίζει σημαντικό ρόλο στο πότε αποφασίζει ο εγκέφαλός μας ότι κουραστήκαμε. Η Paula Robson-Ansley, μέλος της ερευνητικής ομάδας του Timothy Noakes, παρατήρησε ότι, μετά από παρατεταμένη σωματική δραστηριότητα, η περιεκτικότητα ιντερλευκίνης-6 στο αίμα ανεβαίνει 60 έως 100 φορές πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα. Σε σχετικά πειράματα, η χορήγηση ιντερλευκίνης-6 προξένησε αίσθημα κόπωσης σε άτομα που βρίσκονταν σε κατάσταση ανάπαυσης.

Η Paula Robson-Ansley έκανε ένα πείραμα με εφτά δρομείς μέτριας απόδοσης. Πριν από έναν αγώνα δρόμου 10 χιλιομέτρων, χορήγησε σε κάθε δρομέα μια ένεση είτε με ιντερλευκίνη-6 είτε με κάποιο αδρανές διάλυμα, χωρίς να τους πληροφορήσει τι από τα δύο τούς είχε δοθεί. Αποδείχτηκε ότι οι δρομείς με την ορμόνη στο αίμα τερμάτισαν κατά μέσο όρο ένα λεπτό αργότερα από τους άλλους.

Η Paula Robson-Ansley έχει προσωπικό ενδιαφέρον για την έρευνα. Είναι πρώην πρωταθλήτρια της κωπηλασίας και θα εκπροσωπούσε τη Μεγάλη Βρετανία στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1996, όμως το σώμα της κατέρρευσε ξαφνικά κατά τη διάρκεια της σκληρής προετοιμασίας. Ενώ είχε τρέξει μόνο πέντε χιλιόμετρα, την επόμενη μέρα ένιωθε σαν να είχε κάνει μαραθώνιο. Έπασχε από το λεγόμενο «σύνδρομο υποαπόδοσης», που σημαίνει ότι το επίπεδο των επιδόσεών της έπεφτε ξαφνικά. Παλαιότερα, απέδιδαν το σύνδρομο στην υπερβολικά σκληρή προπόνηση, αλλά η Paula Robson-Ansley πιστεύει ότι ενδεχομένως το πρόβλημα έχει σχέση με τον τρόπο αντίδρασης του εγκεφάλου. Ελπίζει ότι η έρευνά της θα βοηθήσει άλλους αθλητές με την ίδια πάθηση. Θα μπορούσε, π.χ., να επιτύχει την αναστολή της δράσης της ιντερλευκίνης-6 στον εγκέφαλο. Μια προσπάθεια για τη δημιουργία αντισωμάτων, τα οποία στη συνέχεια θα δοκιμαστούν σε ανθρώπους, έχει ήδη ξεκινήσει. Φυσικά, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει κατάχρηση τέτοιων ουσιών για ντόπινγκ.

Η ανακάλυψη αυτή μπορεί, επίσης, να βοηθήσει ασθενείς με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, στους οποίους και η παραμικρή προσπάθεια φέρνει παρατεταμένη εξάντληση. Μέχρι στιγμής, οι μετρήσεις σε αυτούς τους ασθενείς δεν έχουν δείξει κάποια ανωμαλία, αλλά τώρα οι επιστήμονες αναζητούν έναν πιθανό συσχετισμό με διαταραχές στο μηχανισμό δράσης της ιντερλευκίνης-6.

Ο εγκέφαλος μπορεί να επαναπρογραμματιστεί
Αυτή η νέα θεωρία μπορεί να αποβεί χρήσιμη και στη βελτίωση της προπόνησης των πρωταθλητών. Ο Timothy Noakes πιστεύει ότι η θεωρία του εξηγεί γιατί η διαλειμματική προπόνηση είναι τόσο αποτελεσματική. Η συνήθης εξήγηση είναι ότι η διαλειμματική προπόνηση επιφέρει σωματικές αλλαγές, που επιτρέπουν στους μυς να προσλαμβάνουν περισσότερο οξυγόνο και να αποβάλλουν αποτελεσματικότερα τα κατάλοιπα της καύσης, όμως, κανονικά, τα αποτελέσματα δε θα έπρεπε να φαίνονται τόσο γρήγορα. Σύμφωνα με τον Timothy Noakes, η διαλειμματική προπόνηση είναι αποτελεσματική, επειδή εκπαιδεύει τον εγκέφαλο, δείχνοντάς του ότι η εντατική άσκηση δεν είναι επικίνδυνη για το σώμα – επενεργεί δηλαδή καθαρά ψυχολογικά.

Αν οι αθλητές συνειδητοποιήσουν ότι, όταν αισθάνονται εντελώς εξαντλημένοι, όλα ξεκινάνε από τον εγκέφαλο, που θέλει να κάνει οικονομία δυνάμεων, ίσως μάθουν να αφουγκράζονται το αίσθημα της κόπωσης, πράγμα που μπορεί στο μέλλον να έχει τεράστια επίδραση στις αθλητικές επιδόσεις.